اینستاگرام پادشاه شبکه‌های اجتماعی؛ تلگرام در مقام دوم | چرا فیلترینگ حریف کاربر ایرانی نمی‌شود؟

اقتصاد۲۴- مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی تازه اعلام کرده است که اینستاگرام با ۳۱ میلیون کاربر فعال، پر بازدیدترین رسانه اجتماعی در ایران است و پس از آن تلگرام با اختلافی نسبی، در جایگاه دوم قرار دارد. این آمار نشان می‌دهد فیلترینگ و ارائه نسخه‌های داخلی شبکه‌های اجتماعی، مثل روبیکا و آی‌گپ، نتوانسته‌اند محبوبیت پلتفرم‌های خارجی را کاهش دهند.

اینستاگرام از دهه ۲۰۱۰ میلادی به یکی از اصلی‌ترین ابزار‌های ارتباطی، فرهنگی و اقتصادی در ایران تبدیل شد. کسب‌وکارها، هنرمندان، رسانه‌ها و کاربران عادی به کمک این پلتفرم با مخاطبان خود در ارتباط هستند و بخش بزرگی از زندگی روزمره ایرانیان به این شبکه اجتماعی وابسته است. در حالی که شبکه‌های دیگر مانند فیسبوک و توئیتر از سال‌های قبل در ایران محدود شده‌اند، اینستاگرام به پنجره‌ای به جهان برای میلیون‌ها ایرانی بدل شد.

با این حال، دولت‌ها و نهاد‌های امنیتی از همان ابتدا نسبت به شبکه‌های اجتماعی خارجی نگرانی داشتند و فیلترینگ گسترده‌ای را اعمال کردند. در جریان اعتراضات پاییز ۱۴۰۱، دسترسی به اینستاگرام برای کاربران ایرانی به‌طور گسترده‌ای مختل شد و پس از مدتی فیلترینگ دائمی آن به همراه واتساپ اجرا شد. مقامات رسمی فیلترینگ را به «امنیت ملی» و «حفظ ارزش‌ها» نسبت داده‌اند، اما تجربه نشان داده محدودیت‌ها تأثیر واقعی در کاهش استفاده کاربران نداشته است.

تلگرام، دومین شبکه محبوب ایرانیان، نیز با وجود ارائه نسخه داخلی و محدودیت‌های مشابه، همچنان جایگاه مهمی در ارتباطات دیجیتال دارد. این پلتفرم با میلیون‌ها کاربر فعال برای تبادل اطلاعات، اخبار و فعالیت‌های اقتصادی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در کارزار انتخاباتی سال ۱۴۰۳، مسعود پزشکیان وعده رفع فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی را داده و بر لزوم دسترسی آزاد مردم به اینترنت تأکید کرد. با این حال، تا کنون هیچ راهکار عملی برای آزادسازی کامل این پلتفرم‌ها اجرایی نشده است. گزارش‌ها حاکی از مخالفت برخی کمیته‌های فیلترینگ با رفع محدودیت کامل اینستاگرام و تلگرام است، هرچند پلتفرم‌هایی مثل واتساپ و گوگل‌پلی تا حدی آزاد شده‌اند. ضمن اینکه شایعاتی درباره رفع فیلتر تلگرام در روز‌های آتی و مشخصا تا چهارشنبه نیز منتشر شده است. حتی الیاس حضرتی مدیر اطلاع رسانی دولت در روز‌های گذشته گفته بود که احتمالا تا یک ماه آینده تصمیمات جدیدی در این حوزه گرفته خواهد شد. فعلا، اما هنوز خبری رفع فیلتر نیست همه چیز در حد شایعه و گمانه‌زنی است.

کارشناسان می‌گویند فیلترینگ و ارائه نسخه‌های داخلی مانند روبیکا، حتی اگر از نظر فنی مشابه عملکرد شبکه‌های خارجی باشند، قادر به جایگزینی محبوبیت و کاربری گسترده اینستاگرام و تلگرام نیستند. میلیون‌ها کسب‌وکار خرد و کلان ایرانی بخش عمده فعالیت اقتصادی خود را در این پلتفرم‌ها انجام می‌دهند و محدودیت‌ها باعث ایجاد هزینه، ناپایداری و چالش در ارتباط با مشتریان شده است.

با توجه به این آمار، مسئولان نمی‌توانند نسبت به محبوبیت بی‌چون و چرای این شبکه‌ها بی‌تفاوت باشند. هرچند نهاد‌هایی مانند شورای عالی فضای مجازی و قوه قضائیه تصمیم نهایی درباره فیلترینگ را دارند، اما واقعیت‌های آماری نشان می‌دهد که فیلترینگ و نسخه‌های ایرانی راه به جایی نبرده و ادامه این روند به زیان کاربران و اقتصاد دیجیتال کشور است.

کارشناسان و فعالان حوزه فناوری معتقدند تنها راهکار واقعی، رفع محدودیت و فراهم کردن دسترسی آزاد به اینستاگرام و تلگرام است تا مردم و کسب‌وکار‌ها بتوانند بدون نیاز به ابزار‌های دور زدن فیلتر، فعالیت‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی خود را ادامه دهند.